Tên di sản : Nghè Đa Sỹ
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : 264/QĐ-UBND
Giới thiệu
Dấu tích công trình cũ:
Qua lời kể của các cụ cao niên trong làng cho biết: Nghè Đa Sỹ trước đây gồm có 5 gian Tiền đường, 5 gian Trung đường, 03 gian Hậu cung, Cổng Nghinh môn 2 tầng mái được xây kiên cố bằng bê tông cốt thép. Năm 1964, do thời kỳ bài phong, toàn bộ công trình này đã bị phá hủy chỉ còn lại 03 gian Hậu cung xây cuốn vòm và các hiện vật cũ gồm:
01 chân tảng cột hiên: có kích thước vuông 4 mặt: 33cm; 01 chân tảng đá: có kích thước chiều cao 33cm, vuông 30cm;
17 hòn đá lan giai lát tam cấp: có kích thước, chiều cao 15cm, chiều rộng 30cm;
04 mâm bồng bằng đá: có kích thước, chiều cao 23cm, đường kính 28cm;
01 chân tảng đá: có kích thước, chiều cao 30cm, đường kính 30cm;
01 chân cột cắm lộng: có kích thước, chiều cao 28cm, đường kính 28cm;
03 chân tảng vuông: có kích thước, vuông 4 mặt: 33cm; đường kính 25cm;
01 bát hương đá: có kích thước, chiều cao 13cm, đường kính miệng 15cm;
01 bát hương đá: có kích thước, chiều cao 10cm, đường kính 15cm;
2 biển bài đồng: có kích thước, chiều cao 70cm, chiều rộng 38cm.
Quy mô cấu trúc hiện nay:
Nghè Đa Sỹ, xã Đông Vinh, huyện Đông Sơn có địa thế cảnh quan đẹp, nằm quay mặt về hướng Đông Nam, tựa lưng vào núi Đa Sỹ ngay trung tâm của làng, mặt trước đền là một cánh đồng lúa bao la rộng lớn. Ở địa thế này đền vừa gắn liền với thiên nhiên lại vừa gắn liền với đời sống sinh hoạt của nhân dân.
Không gian kiến trúc được bố trí như sau: Cổng nghè, sân ngoài, cổng Nghinh môn, sân trong, nhà Tiền đường, Trung đường và Hậu cung.
Cổng nghè: được xây dựng với một cửa lớn mở ra phía trước nhìn thẳng ra cánh đồng lúa. Cổng có kích thước, chiều rộng 2,3m, chiều cao 2,3m; trụ cột có chiều cao 2,3m, chiều rộng 83cm, dày 44cm. Mặt chính công hướng Đông Nam, nằm sát đường liên thôn, vật liệu được xây dựng bằng gạch, vôi vữa; cánh cổng được làm bằng sắt.
Sân Ngoài: đi vào cổng đền là sân ngoài của đền, được lát bằng đá, có kích thước chiều dài 16,1m, chiều rộng 8,3m, xung quanh xây tường bao thấp cao 0,60m.
Bậc Tam cấp: Từ sân đến cổng Nghinh môn qua 5 bậc tam cấp bằng đá lăn giai, mỗi bậc có chiều dài 3,8m, chiều rộng 32cm, chiều cao 15cm; riêng bậc thấp có chiều rộng 1m.
Cổng Nghinh môn: được xây dựng năm 1946 với 3 cửa cuốn vòm, hai tầng mái uốn cong. Cửa giữa có kích thước, chiều rộng 1,7m; chiều cao 1,9m. Hai cửa bên có kích thước, chiều rộng 1,4m; chiều cao 1,9m.
Sân Trong: đi qua cổng Nghinh môn là đến sân trong, có kích thước chiều dài 16,1m; chiều rộng 11m. Sân lát bằng gạch bát màu nâu đỏ, kích thước 0,20cm x 0,20cm. Hai bên Tả, Hữu ở sân được xây hai bệ thờ lộ thiên bằng nhau, mỗi bệ thờ có kích thước chiều cao 2,5m; chiều rộng 1,6m.
Nhà Tiền đường: được mở 3 cửa ra vào cuốn vòm có kích thước bằng nhau, chiều cao 2,3m; chiều rộng 1,23m, cửa không có cánh. Bên Tả và bên Hữu nhà tiền đường mỗi bên gồm có 2 cửa phụ, có kích thước tương đương với 3 cửa chính ra vào, chiều cao 2,3m; chiều rộng 1,23m.
Nhà Tiền đường, mới được xây dựng theo kiến trúc hiện đại, mái đổ bằng có kích thước chiều cao 3m; chiều rộng 5,5m; chiều dài 7m. Tiền đường để thông thoáng, thuận tiện cúng lễ, hội họp và sinh hoạt văn hóa cộng đồng.
Trung đường: được tôn tạo lại năm 1990, có kích thước thước, chiều dài 5,1m; chiều rộng 2,7m; cao 5,1m được xây bằng bê tông cốt thép, nhà mở 3 cửa ra vào có kích thước bằng nhau, cánh cửa được làm bằng sắt; cửa có kích thước, chiều cao 2,2m; chiều rộng 0,95m. Phần mái ở giữa có thêm một tầng nóc nổi cao lên phía trên, theo kiểu cuốn vòm, có 6 ô cửa thông với ngoài trời. Tầng mái uốn cong trang trí vân mây, mái trên theo kiểu chồng diêm 2 tầng 8 mái, dát bằng ngói ống đắp gờ chỉ.
Hậu cung: được xây theo kiểu cuốn vòm, được nối liền với nhà Trung đường bằng 2 cửa ra vào ở 2 bên, cửa có kích thước chiều cao 1,65m, chiều rộng 0,73m, cánh cửa làm bằng sắt. Nhà Hậu cung có 3 gian, ngăn cách giữa các gian là cột đổ bằng bê tông; gian giữa có kích thước: chiều cao 3,8m, chiều dài 2,56m, chiều rộng 2,4m. Từ cửa trước đến cột cái trước rộng 0,90m, từ cột cái sau đến tường sau dài 85cm; hai gian bên Tả và Hữu có kích thước chiều rộng 1,7m, chiều dài 4,15m. Hậu cung được mở 2 cửa sổ, có kích thước chiều rộng 76cm, chiều cao 96cm.
Hệ thống thờ tự:
Nhà Trung đường: Ở giữa nhà Trung đường là ban thờ Hội đồng, được xây bệ thờ gồm 2 cấp đổ bằng bê tông ốp gạch hoa. Bệ thờ thứ nhất có kích thước, chiều cao 80cm; chiều dài 1,93m; chiều rộng 96cm. Bệ thờ thứ 2, có kích thước chiều cao 90cm, chiều dài 1,93m, chiều rộng 27cm. Trên bệ thờ đặt bát hương (loại lớn), có kích thước chiều cao 0,25m, đường kính miệng 0,27m, 01 bát hương nhỏ có kích thước chiều cao 0,14m, đường kính miệng 0,15m.
Gian thờ bên Tả và Hữu là nơi thờ Tả Cung phi, Hữu Cung phi (đây là hai nàng hầu của thần Đậu Đại vương Lục cung chàng Hương Thiên tôn).
Bệ thờ bên tả: xây bằng bê tông cốt thép, có kích thước chiều cao 1,06m, chiều dài 0,84m, chiều rộng 0,28m, trên bệ thờ có bát hương, chân nến, mâm bồng gỗ và các đồ thờ khác.
Bệ thờ bên hữu: xây bằng bê tông cốt thép, có kích thước, chiều cao 1,06m, chiều dài 0,84m, chiều rộng 0,28m, trên bệ thờ gồm có bát hương sứ, mâm bồng gỗ, chân nến và các đồ thờ khác.
Phía trên treo một bức Đại tự khắc 4 chữ Hán:
Phiên âm:
“Thánh cung vạn tuế”
Dịch nghĩa:
(Đức Thánh muôn tuổi).
Hai bên treo câu đối bằng chữ Hán:
Phiên âm:
Cao Sơn linh ứng tổn thượng đẳng thần,
Đại vương văn vũ tối linh thần.
Dịch nghĩa:
Đức thần Cao Sơn linh từng được tôn là thượng đẳng thần,
Đại vương văn võ được tôn là tối linh thần.
Nhà Hậu cung: Ở giữa đặt 1 hương án gỗ thờ Cao Sơn Đại vương, có kích thước, chiều dài 1,7m, chiều cao 1,47m, chiều rộng 1,12m. Trên Hương án đặt long ngai, bài vị Cao Sơn Đại vương, có kích thước, chiều dài 57cm, chiều cao 87cm; trong long ngai đặt 01 bài vị cũ có kích thước, chiều cao 90cm, chiều rộng 28cm và đặt một số hiện vật như: lư hương, mâm bồng gỗ, lục bình sứ, chân nến đồng,...
Gian thờ bên Tả: bệ thờ được xây bằng bê tông cốt thép, đây là nơi thờ Thần hoàng Bản thổ, có kích thước, chiều cao 0,82m; chiều dài 1,30m; chiều rộng 70cm. Trên bệ thờ có đặt các đồ thờ như: bát hương sứ tròn cao 0,14m, đường kính 27cm, mâm bồng gỗ, chân nến gỗ, đài nước gỗ,...
Gian thờ bên Hữu: bệ thờ được xây bằng bê tông cốt thép, là nơi thờ Đậu Đại vương Lục cung chàng nương Thiên tôn, bệ thờ có kích thước chiều cao 0,82m, chiều dài 1,30m, chiều rộng 0,70m, trên bệ thờ đặt bát hương sứ, bảng chúc cũ: chiều cao 0,80m, chiều rộng 40cm; khay mịch cũ: chiều cao 0,20m, chiều dài 0,40m; chiều rộng 0,20m, chân nến gỗ, hạc gỗ, đài nước,...